Depreme dayanıklı bina ne anlama geliyor.
Depreme dayanıklı binalar, deprem olunca bize kaçacak kadar zaman tanıyan mı, yoksa deprem sonrası kısmen hasarlı olarak kalabilecek yapılar mı veya hiçbir şekilde etkilenmeyecek binalar mı, hangisi? Çoğu ülkede eski binaların güçlendirilmesine ilişkin standart, bina sakinlerinin güvenli bir şekilde tahliye edebilmeleri için ayakta kalacak kadar güçlü olmalarını gerektirir, diyor.
Bir binanın deprem sarsıntısı sırasında güvenli kalması için, kirişlerden kuvvet alan kolonların kirişlerden, kirişlerden ve kolonlardan kuvvet alan temelin de, kiriş ve kolonlardan daha güçlü olması gerekir. Dahası; kirişlerin kolonlara ve kolonların temele güvenli şekilde kuvvet aktarabilmesi için aradaki bağlantıların sürekli ve yeterli dayanımda olması önemlidir. Buna mukavemet hiyerarşisi deniliyor!
Eğer kirişler büyük esnekliğe sahip olacak şekilde ve uygun detaylandırılmışsa, bina bir bütün olarak deforme olur ancak ayakta kalabilir. Eğer, kolonlar zayıf yapılmışsa, aşırı fakat local bir hasar oluşur. Üst katlardaki kolonlar neredeyse hasarsız durumda kalsa da, bu local hasar, binanın çökmesine neden olabilir.
Ahşap ve çeliğin aksine beton bükülemez ve eğilemez. Sadece basınca dayanıklı bir malzeme olan betonun çekme kuvvetlerine karşı da dayanıklı olması için demirle birlikte kullanılır. Ve bu birleşim yani betonarme, betonu en uygun ve ekonomik yapı malzemesi haline getirir. Kolon ve kirişleri daha güçlü ve daha esnek hale getirmek için inşaat demiri olarak bilinen çelik takviyeler kullanır. İnşaat demiri, betonun içinde bir kafes oluşturarak, betonun ufalanmadan çatlamasına ve bükülmesine izin verir.
Esnek olmayan beton içine yeterince demir koyulsa bile daha sonra paslanma ve yıpranma yada işçilik hataları nedeniyle beton kolonlar bükülmek yerine bir tebeşir parçası gibi kırılabilir. Buda, büyük bir deprem sırasında eski beton binaları riske sokabilir. Sonuç olarak, bina yönetmelikleri, binaların onarılabilecek orta derecede hasarla depreme dayanmasını şart koşuyor. Hastaneler ve okullar gibi bazı kamu/özel binaların depremden sonra çalışır durumda kalması için daha yüksek bir standart olması gerekmez mi?
Betonarme bina, yapının güvenli olduğu anlamına mı geliyor? Yüz yıl kadar eski olanlar da dahil olmak üzere tüm beton binalarda azda olsa bir miktar çelik donatı bulunuyor ve bu nedenle beton çelik takviyeli olarak tanımlanıyor. Ancak bazı eski binalarda, şiddetli bir depreme dayanacak kadar inşaat demiri olmayabilir. Bu, büyük bir deprem sırasında eski beton binaları riske sokar.
Güçlendirilmiş binalar yenileri kadar güvenli midir? Güçlendirilmiş binaların yenileriyle aynı standartları karşılaması tabii ki beklenemez.
Depremlerde sadece yüksek binalar mı risk altında? Çok katlı binalar en büyük tehlikeyi oluşturuyor çünkü bu binalarda pek çok insan yaşıyor yada çalışıyor. Ancak, tek katlı bir beton bina da çökebilir ve ölümlere neden olabilir.
Oturduğumuz binanın risk altında olup olmadığını nasıl anlarız? Bu sorunun basit bir cevabı yok. Çünkü tüm yapıların bir listesi veya somut özelliklerinin bir envanteri yok. Bölgedeki münferit bina kayıtları da, diğer binalar için tam bir resim sağlamayabilir.
Beton bir binanın risk altında olup olmadığını anlamanın tek yolunun, uzman bir mühendise kontrol ettirmek olduğu söyleniyor. Ancak buda tekdüze bir çalışma oluyor. Çünkü bu işlem yapılırken yapı bütünlüğü ve yapının geçmişi ne kadar dikkate alınıyor!
Istanbul’ da, önceki depremlerde kullandığımız alanların neredeyse hepsinin yapılaştırıldığını görüyoruz. Bunun için özellikle her semtte bir şekilde bulunan tüm okulların (bina ve boş alanları) hızlı şekilde kontrol edilmesi ve ivedi olarak yeterince sağlamlaştırılması çok önemli. Çünkü, Istanbul’ da mezarlıkların kenarları hariç, gidilebilecek başka boş bir alan kalmadı!
Timuçin Özsöylev
hemen ara